Lecznicze Rośliny Płaszowa

Około cztery kilometry na południe od Rynku Głównego w Krakowie znajduje się otwarta przestrzeń znana jako Płaszów. To miejsce dwóch przedwojennych cmentarzy żydowskich oraz ważny niemiecki ośrodek pracy przymusowej, obóz tranzytowy i obóz zagłady w czasie II wojny światowej. Przez Płaszów w latach 1942-1945, przeszło około 150 000 więźniów, przede wszystkim polskich Żydów. Zginęło tu ok. 8 000 ludzi – z powodu chorób, z głodu i wyczerpania, wskutek sadystycznego bicia i w egzekucjach. Płaszów we współczesnym Krakowie pozostaje przestrzenią głęboko ambiwalentną. W przeciwieństwie do innych, podobnych miejsc w Polsce, nie podlega kuratorskiej opiece żadnego muzeum czy instytucji. Jest oficjalnie uznanym miejscem ludobójstwa, ale dziś służy przede wszystkim jako miejsce wypoczynku i rekreacji, opalania się, piknikowania i picia. Jest miejscem pamięci i zapominania.

Nadrzędnym celem niniejszego projektu artystycznego jest zainicjowanie procesu prowadzącego do przekształcenia Płaszowa w miejsce godności i pamięci. Zgodnie z wartościami FestivALTu, żydowskiego kolektywu artystycznego, założonego w Krakowie w 2017 roku, transformacja ta nie powinna nastąpić poprzez narzucanie zmian z zewnątrz, ale poprzez budowanie koalicji, które przyniosą organiczne przekształcenia.

Autorami projektu są fotograf i pisarz Jason Franciszko oraz działaczka społeczna i miejska Magda Rubenfeld Koralewska. Oboje są członkami założycielami FestivALTu. 

W ramach projektu, staraniem krakowskich harcerzy i rodzin związanych z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej na Podgórzu powstał przy ul. Dąbrówki 7 ogród społecznościowy, w którym zasadzone zostały lecznicze rośliny, rosnące swobodnie na terenie byłego obozu Płaszów. W kolejnej fazie projektu (w następnych latach) z roślin tych zostaną stworzone leki ziołowe – herbaty, olejki, nalewki, tabletki, związki, które faktycznie będą mogły być stosowane w leczeniu. Projekt ma za zadanie oddziaływać jednocześnie na co najmniej kilku poziomach, wymienionych poniżej w losowej kolejności:

1. Promować budowanie społeczności w dzielnicy Podgórze, docierając do szerokiego spektrum mieszkańców z różnych pokoleń;
2. Sprzyjać poszanowaniu środowiska, zwiększaniu samowystarczalności i promowaniu tradycyjnej medycyny;
3. Pomóc mieszkańcom okolic Płaszowa wejść w interakcję z historią miejsca, jako ośrodka ludobójstwa, wbrew panującej lokalnej nieświadomości bądź ignorowania tej historii, poprzez przeformułowanie tej przestrzeni jako miejsca pamięci, które jest również źródłem uzdrowienia.

Jako obiekt sztuki współczesnej, ogród złożony z leczniczych roślin Płaszowa, działa na zasadzie analogii lub symbolicznego rezonansu pomiędzy leczeniem schorowanego ciała a leczeniem traumatycznej pamięci historycznej. Zioła leczą ludzkie ciało nie poprzez walkę z chorobą, a raczej poprzez wzmacnianie istniejących w organizmie procesów, które uwalniają wrodzone w nas reakcje, jednocześnie rozluźniając, pobudzając, uspokajając i witalizując ciało. Wszystko po to aby osiągnąć równowagę całego ustroju i ostateczne uzdrowienie z dolegliwości. Tak więc, ponowne wykorzystanie roślin rosnących dziko w miejscu ludobójstwa, w historycznie świadomym ogrodzie społecznościowym, pomoże wywołać uzdrawiające reakcje na wspólną traumę, poprzez wyzwolenie naturalnych tendencji społecznych, prowadzących do uzdrowienia takich jak: współpraca, wzajemność, wolontariat.

Jednocześnie zioła, które mają być zebrane w Płaszowie, mają fizyczny związek z umarłymi, ponieważ ofiary Płaszowa zostały wyparte z masowych grobów i spalone w otwartych paleniskach, a ich prochy rozsypane po krajobrazie obozu stały się integralną częścią jego gleby. W pewnym sensie więc, każdy lek wykonany z ziół rosnących na Płaszowie to lekarstwo wydobyte z tragedii ludobójstwa.

Ogrodowi Leczniczych Roślin towarzyszy plenerowa wystawa edukacyjna, poświęcona historii Płaszowa, czerpiąca z prac Jasona Francisco, który systematycznie fotografuje Płaszów od wielu lat, badając jego zniekształcony krajobraz w różnych kontekstach i porach roku, a także uwieczniając na fotografiach rozmaite aktywności okolicznych mieszkańców. W 2015 r. Francisco przeprowadził blisko 100 dogłębnych wywiadów na terenie Płaszowa, z napotkanymi tam ludźmi, pytając ich o to jak rozumieją to miejsce. Zarejestrował także rozmowy z czołowymi naukowcami, oraz liderami lokalnych instytucji kulturalnych i religijnych. Wystawa plenerowa, oparta na tym dorobku, będzie ważnym elementem edukacyjnym przedsięwzięcia. 

W ogrodzie odbywają się rozmaite spotkania o charakterze edukacyjnym i nakierowanym na dialog. 

Lecznicze Rośliny Płaszowa to drugi już projekt FestiwALTu, dotyczący Płaszowa. W 2017 roku zrealizowaliśmy instalację fotograficzną Jasona Francisco  pt. “Pozdrowienia z Płaszowa”, w Galerii Trzecie Oko.